Door Anne Helmus

Andries Baart

is present

Alle stoelen van de bovenzaal van het Kasteel, de sfeervolle vergaderlocatie in de binnenstad van de stad Groningen, zijn bezet als Andries Baart zijn lezing begint. Aanvankelijk zou dit event plaatsvinden in een kleinere ruimte van Ypsilon, die het organiseert. Maar door de onverwacht grote toeloop is voor deze ruime zaal gekozen. Andries Baart is gasthoogleraar bij de afdeling psychiatrie van het UMC Utrecht. Hij gaat een lezing houden met de titel: Zorgzame zorg, relationeel zorg geven in de psychiatrie. Hij is een geroutineerde en boeiende spreker die kan putten uit zijn ervaringen en talloze door hem geschreven boeken.

Bitatio atus blabo

koeien die te lang op stal hebben gestaan

Oude koeien?
We weten allang uit onderzoek dat de relatie tussen patiënt en hulpverlener van grote invloed is op het effect van een behandeling. Maar waar moet die relatie dan aan voldoen? Volgens de presentie benadering waar Andries in is gespecialiseerd is dit onder andere: ‘Zorgen vanuit nabijheid; er zijn met en voor de ander. Aansluiten bij het leven, het verhaal en de persoon van de ander. Als ik er voor de patiënt wil zijn moet ik er met hem zijn en doen wat de ander werkelijk baat. Het is ook: het beste uit de ander tevoorschijn halen en nooit afschrijven en ook met de ander optrekken om te bepalen wat je moet doen.’ ‘Misschien allemaal oude koeien maar dan wel oude koeien die te lang op stal hebben gestaan en nodig weer de wei in moeten,’ zegt Andries.

Je moet van de regel durven afwijken
Andries Baart houdt zich intensief bezig met de presentie benadering. Kenmerkend in de presentie-filosofie en de daarbij aansluitende praktijken is de gerichtheid op het scheppen van rechtvaardige en liefdevolle menselijke verhoudingen, met name waar mensen onaanzienlijk, arm, ‘sociaal overbodig’, doodziek of ‘hopeloos’ zijn; de professionele inzet van presentie beoefenende beroepskrachten uit de brede sector van zorg, welzijn, verpleging en dienstverlening staat in het kader van menselijke bewogenheid en liefdevolle bekommernis. Daarmee onderscheidt de presentiebenadering zich bewust en scherp van wat momenteel de hoofdstroom is in de verzakelijkte, marktgerichte en op productie georiënteerde zorgverlening. Met veel regels protocollen en afrekensystemen. Volgens Andries moet je van de regel durven af te wijken als je dit achteraf kunt verantwoorden. Bij de presentie methode zijn nabijheid en aandacht sleutelwoorden, evenals het serieus nemen van de ander, ook in zijn onbegrijpelijke gedrag. Hij zegt: ”Hulpverlenen gaat over zorgzaamheid in de volle zin van het woord. Hulpverleners hebben daarvoor ‘scharrelruimte’ nodig waarin ze kunnen handelen vanuit hun ‘professionele wijsheid.’ Aan presentie doen is steeds je weg zoeken, geen automatisme of kant- en- klare ‘methode implementeren’ maar eerder liefdevol en verstandig ‘doormodderen’.”

Beweegt u voldoende

Ja dokter

Rookt u?

Nee dokter

Eet u gezond?

Ja dokter

Mooi dan mag u zich nu wel even van boven ontkleden achter het scherm.
Dan kom ik zo bij u.

Ruimte geven
Een belangrijk uitgangspunt van de presentiebenadering is ruimte geven. Andries vertelt dat hij met enige regelmaat door instellingen wordt ingehuurd om de zorg binnen hun instelling te verbeteren. In dat kader liep hij mee in een ziekenhuis. Hij had overal toegang voor zijn onderzoek. Zo zat hij in hoekje van de spreekkamer van een oncoloog en kon het volgende gesprek observeren. Er kwam een man en een vrouw bij hem voor een gesprek en onderzoek na borstkanker. De oncoloog vroeg: “Neemt u uw medicijnen?” “Ja dokter.” “Beweegt u voldoende?” “Ja dokter” “Rookt u? “Nee dokter.” “Eet u gezond?” “Ja dokter.” “Mooi dan mag u zich nu wel even van boven ontkleden achter het scherm, dan kom ik zo bij u.” Terwijl de dokter de vrouw onderzoekt richt de man zich tot Andries en hij zegt fluisterend: ‘Er klopt helemaal niets van wat ze allemaal zegt.’ Andries weet zich even niet zo snel een houding te geven. Later in het gesprek met de oncoloog vertelt Andries wat de man hem toevertrouwde. Andries gaf ook zijn mening namelijk dat de oncoloog de vrouw behoorlijk in de hoek zette met zijn spervuur aan vragen en haar niet de ruimte bood om te vertellen hoe het werkelijk met haar gaat. Volgens Andries waren hier de posities duidelijk, degene die de vragen stelt dwingt de ander in de antwoordende rol. Daar dien je in het contact met de cliënt rekening mee te houden.

Andries leert en ontwikkelt zijn theorie in de praktijk door medewerkers te bestuderen die het goed doen. Hij probeert er achter te komen waarom ze goed zijn. Wat zijn de specifieke vaardigheden en competenties van deze mensen. Door dit te benoemen ontwikkelt hij zijn theorie verder. Op de welbekende herstelbeweging heeft hij kritiek. ‘Herstel’ vindt hij een onhandig begrip. Je kunt het gemakkelijk verkeerd verstaan. Herstellen is voor veel patiënten te hoog gegrepen. Voor veel van hen is overleven al heel wat. Andries stelt in sneltreinvaart via een kleurige PowerPoint presentatie veel aan de orde. Teveel voor dit artikel. Als u meer wilt weten? Op zijn site – http://www.andriesbaart.nl/presentie/ – valt veel te leren.