Jurriaan Strous onderzoekt de werking van ketamine bij suïcidaliteit
Met de mensen die mee hebben gewerkt aan de pilot gaat het beter
Foto iStock
Door Jannie Strijk
Soms wordt een medicijn voor een ander doel ontwikkeld. En als bijvangst blijkt het dan te werken bij andere ziekten. Zo ging het ook met ketamine. In 1962 werd het oorspronkelijk als verdovend middel op de markt gebracht. Tientallen studies en 60 jaar verder kan met recht gezegd worden dat het middel een sterk antidepressief effect heeft. Esketamine de linksdraaiende variant van ketamine, is daarom recent goedgekeurd als geneesmiddel. Jurriaan Strous, psychiater bij de Crisisdienst en onderzoeker, onderzoekt nu of ketamine ook kan helpen bij suïcidaliteit. Hij voert het onderzoek uit onder leiding van prof.dr. Robert Schoevers van het UMCG. In 2000 werd voor het eerst een studie naar ketamine en het effect op depressiviteit gedaan. Dat was een kleine studie onder 7 proefpersonen, maar het had een enorm groot effect. Toch werd er eerst sceptisch gereageerd: door ketamine raak je onder invloed en daarom werkt het, was de kritiek. Ook Jurriaan deelde destijds die kritiek. ‘Ik deed de opleiding in het AMC en dacht toen ook dat de roes de verbetering veroorzaakte. Tot ik las dat het pas een antidepressieve werking heeft nadat het middel uit het bloed is verdwenen. De roes is er 1 tot 2 uur en daarna start de antidepressieve werking.’ Over de werking van het middel: ‘Als de drug wordt afgebroken komt het eiwit BDNF vrij. Dit eiwit zorgt voor reparatie en herstel van zenuwcellen. Dat is ook wat de gebruikelijke middelen zoals prozac en amytriptiline doen, maar dat duurt 6 tot 8 weken. Ketamine werkt al na 1 of 2 uur.’
Mensen die suïcidaal zijn In de studie van Jurriaan wordt ‘gewone’ ketamine onderzocht. In het onderzoek wordt specifiek naar de werkzaamheid bij suïcidaliteit gekeken. ‘We includeren mensen die suïcidaal zijn, los van hun diagnose.’ Dat past beter bij de dagelijkse werkelijkheid van de crisisdienst. ‘Ik wil dood. Dat is hoe mensen hier binnenkomen. Dan kan er sprake zijn van een persoonlijkheidsstoornis, al dan niet in combinatie met alcoholmisbruik, van een depressie – of nog niet officieel een depressie. Mensen die suïcidaal zijn worden vaak uitgesloten van dit soort studies, omdat men niet het risico wil lopen dat er in de studie iets gebeurt. Voor ons zijn acuut suïcidale mensen de doelgroep van het onderzoek, juist omdat de effecten van ketamine al een paar uur na inname optreden.’
Over het onderzoek Het onderzoek is dubbelblind placebogecontroleerd. Een deel van de 100 te onderzoeken deelnemers krijgt ketamine via een neusspray toegediend, andere deelnemers krijgen midazolam. ‘Het zou teveel opvallen als we bij de controlegroep met een zoutoplossing zouden werken. Ketamine veroorzaakt namelijk een roes. En een zoutoplossing doet niets. Midazolam heeft ook een bepaalde invloed.’ Het toedienen van de ketamine via een neusspray vindt plaats in het UMCG. Met de Beck Scale for Suicidal Ideation (BSSI) wordt de mate waarin iemand suïcidale gedachten heeft gemeten. Er wordt bloed geprikt en dan krijgt een deelnemer ketamine of midalozam toegediend. De dag erna wordt er weer een BSSI-vragenlijst afgenomen. Vervolgens keert de deelnemer terug naar de afdeling. ‘Dit onderzoek komt niet in plaats van wat we normaal doen. Het is een add on studie. Dus we doen gewoon wat we normaal doen: slaapmedicatie voorschrijven, antidepressiva, uiteraard wel rekening houdend met de studie.’
Pilot Jurriaan werkt sinds april van dit jaar in de Crisisdienst. Een onderzoek zoals dit vraagt een lange voorbereiding. Eerst moet de Medische Toetsingscommissie van onafhankelijke artsen en specialisten (in dit geval van het UMCG) voldoende overtuigd zijn van de veiligheid van het onderzoek. In voorbereiding op het onderzoek is er een niet-geblindeerde pilot met alleen ketamine geweest van september 2021 tot juni 2022. ‘In de pilot hebben we geoefend. Bij de deelnemers had de ketamine over het algemeen een gunstig effect op de suïcidaliteit. ‘Dat is een stimulans.’
Hoofdstudie Na een hele lange voorbereidingstijd is het nu dan zover: de hoofdstudie is van start gegaan. Er zijn al vier inclusies. ‘Er zijn veel mensen die in aanmerking komen. Hoeveel mensen mee kunnen doen hangt ook af van het UMCG – of er een bed en medische begeleiding beschikbaar is. En het hangt er natuurlijk vanaf of mensen het ook zien zitten. Dat grootste deel van de patiënten staat er wel voor open. Zo’n 60 tot 70%. ’ In de studie worden 100 mensen gevolgd. Als de inclusies in dit tempo doorgaan, dan denkt Jurriaan de hoofdstudie binnen 2 jaar te kunnen afronden.
Geen heilig middel Ketamine is geen heilig middel, benadrukt Jurriaan. ‘Er is een verslavingsrisico. Als mensen het zelf regelmatig of in grotere hoeveelheden gaan gebruiken, dan richt het schade aan in het lichaam. Ketamine is een kristal en als je er teveel van gebruikt, dan gaat het ook in het lichaam kristallen aanmaken, bijvoorbeeld in de blaas. Het is niet zo dat als een beetje helpt, meer beter helpt. Dan gaat op den duur de stemming ook juist naar beneden.’ Voorlichting is dan ook belangrijk bij deze vorm van behandeling. Het toedienen van ketamine dient bovendien altijd onder medische begeleiding plaats te vinden.
Hoop Jurriaan hoopt dat deze behandeling in de toekomst standaard kan worden aangeboden in de crisisdienst. ‘We merken ook dat mensen in de dag en de week erna meer open staan voor oplossingen. Ze staan er meer voor open om familie te betrekken en om een plan te maken. Dat is een grote verbetering. Vaak hebben ze als ze binnenkomen geen hoop meer.’
Ook voor andere onderdelen van Lentis Heb je ook een patiënt die gebaat zou kunnen zijn bij ketamine? De studie staat ook open voor patiënten van andere onderdelen van Lentis. Na de interventie komen patiënten weer terug naar de eigen afdeling en de behandeling kan worden vervolgd zoals ingezet. De behandelaar blijft ook de behandelaar. Interesse? Neem dan contact op met Jurriaan Strous, j.strous@lentis.nl of 06-51182745